Erakusketa

Badira ehun urte Kafka hil zela, baina harenganako mirespena eta haren lanaren inguruko misterioa areagotu baino ez dira egin. Eragin handia izan du beste egile batzuengan. Paco Rocaren hitzetan, istorio «magikoak dira irudigileentzat», eta, izan ere, artista grafikoak zein bisualak liluratu dituzte. Askok gaztaroan ezagutu zituzten, Gregor Samsaren logelako atea gurutzatu zutenean.

Alabaina, idazlearen eragina amesgaiztoaren atzetik etorriko zen goiz famatu hartatik haratago doa. Kafkaren obra zabala ez ezik, haren biografia ere liluragarria da. Biak eskutik doaz: «Ni naiz eleberria, nire istorioen egilea». ‘Kafka kaleidoskopioa’ erakusketak bizitza eta sorkuntza nahasten dituen hogeita hamar egileren obrak biltzen ditu. Bisitariak Kafkaren unibertsoa beste ikuspegi batetik ezagutuko du: eraikuntza eskuragaitzez, emakume limurtzaileez eta animalia hiztunez betetako lurraldea.

Jatorrizko obrak, erreprodukzioak eta ikus-entzunezkoak biltzen ditu, eta material berria ere bai. Kafkaren testuetako misterioa irudietan islatu da, eta haren izaera oparoa, irudikorra, poetikoa eta umoretsua bezain askea mantendu dute. Bira bakoitzean Kafkaren ikuspegi eraldatuaz gozatzeko sortu dugun mekanismotik begiratzera animatzen zaituztegu.

Carolina Ontivero
Erakusketaren komisarioa

Caleidoscopio Kafka ‘urriaren 2tik 29ra egongo da ikusgai Bizkaia Aretoko Etxepare eta Axular aretoetan (Abandoibarra, 3 – Bilbo). Sarrera doan.

La metamorfosis – Miquel Barceló · Paco Roca · Manuel Marsol

Miquel Barceló-ren akuarela ‘La transformacio ́ n’ (Galaxia Gutenberg)

Miquel Barceló

13 edo 14 urterekin irakurri nuen Metamorfosia, gau bakar batean hasi eta buka. Beharbada bi aldiz jarraian, horrela egin ohi bainuen batzuetan.

Biharamunean, eskolatik bueltan, amarekin egin nuen topo. Negarrez ari zen, eleberria irakurtzen. Niri, aldiz, dibertigarria eta aztoragarria iruditu zitzaidan.

Amak, ordea, HURA irakurri nuela pentsatze hutsarekin, negar egiten zuen.

Hainbat aldiz berrirakurri dut. Hamarkada bakoitzeko behin, akaso.

Komiko garrantzitsua eta modernoa dela deritzot (Cervantesen antzera).

Urteek eta gertakariek aurrera egin ahala, Franz Kafka gero eta burutsuagoa iruditzen zait. Badu juduen berezko umore sen hori, baina, egiaz, humanismo zahar baten adibidea baino ez da…etsipen kosmikoa nolabait.

Metamorfosia aldaketa da. Gragor Samsa da aldatzen ez den bakarra: argal liteke, agian; baina pertsona bera da beti, esnatzen denetik amaierara arte. Haren inguruan, berriz, guztia aldatzen da: aita, ama eta arreba txikia. Ateen eta leihoen zirrikituetatik ikusten dugun mundua gero eta arriskutsuagoa da.

Irakurraldi bakoitzean, irakurleak iraganean ikasi eta duela asko ahaztu zuen jakintza hori berreskuratzen du.

Paco Roca

Ez dut gogoratzen noiz irakurri nuen ‘Metamorfosia’ lehenbizikoz. Uste dut eskolako testuliburu batean zati bat agertzen zela. Liburuaren hasiera izango zen ziurrenik, García Márquez idazlearen iritziz literaturaren historiako hasiera onenetakoa zena.

Berehala harrapatu ninduen, eta milaka sentsazio eta irudi sorrarazi zizkidan.

Urte batzuk beranduago, kontakizun osoa eta gainerako ipuinak eta eleberriak irakurri nituen. Garai hartan, Diseinu Eskolan nengoen, eta Kafkaren giro zapaltzaile horiek irudikatzera “jolasten” nintzen.

Urte batzuk beranduago, ‘Metamorfosia’ irudikatzeko aukera eman zidaten. Kontakizunari hamaika interpretazio grafiko eman niezazkiokeen. Horrexegatik da istorio magikoa irudigileentzat.

Paco Roca
2024

Manuel Marsol

Askotan esnatu nintzen amesgaiztoa izan ostean, Gregor Samsaren antzera. 2014ko urrian Metamorfosia berrirakurri nuen, eta 2015eko martxoan amaitu lana. Ia sei hilabete pasa ziren. Denbora horretan, Kafkaren gainerako lanak eta hainbat eleberri grafiko irakurri nituen, eta egileari buruzko film luzeak eta laburrak ikusi ere bai. Hori gutxi balitz bezala, neska-laguna eta biok Pragan izan ginen asteburu-pasa, eta Benidormera ere joan nintzen, inspirazio bila. Nire lagun Ximo Abadía irudigileak hainbat egunez hartu ninduen haren etxean, barazki eta txakurren artean.

Ideiez eta zirriborroz bete nituen koadernoak, erakusketak eta museoak bisitatu nituen, eta behin baino gehiagotan utzi nuen proiektua bertan behera eta berrekin gero. Baina, ororen gainetik, egoera gehiegizkoa izan zen niretzat. «Kafkarekin trabatuta jarraitzen duzu?», galdetzen zidaten lagunek eta familiakoek. Eta kezka berberak nituen beti: «nola heldu testu sakratu bati?, nola eman diezaioket beste ikuspegi bat?».

Kafkaren obra eta haren gainean aritu ziren milaka autoreren lanak erabili nituen, ahalik eta informazio gehiena biltzeko. Orain, behin lana amaituta, susmoa daukat ez ote nuen ikerketa sakonegia egin. Hainbeste bide ireki nituen, ezen lanak gainezka egin zidan. Ez nintzen jasotako ideietatik bat hautatzeko gai. Gainera, ez nekien nola irudikatu herritarron imajinarioan hain errotuta zegoen istorio hura. Bi aukera nituen: Kafkari jaramon egitea eta zomorroa inola ere ez marraztea, hark editoreari eskatu bezala, ala gela batean giltzapetutako intsektu-munstroa irudikatzeko tentazioan erortzea. Nahaspilatuta amaitu nuen, Augusto Monterrosoren kontakizun laburreko Gregorrek bezala:

«Bazen behin Gregor Samsa izeneko labezomorroa. Franz Kafka izeneko labezomorroa zela egiten zuen amets. Franz Kafkak, aldiz, labezomorroa zela amets egiten zuen Gragor Samsa izeneko langile bati buruz idazten zuela egiten zuen amets».

Uste dut hasiera batetik editoreak eta biok gauza bakarra geneukala argi: Metamorfosia lanaren edizio hau koloretakoa izango zen. Abiapuntu bikaina izango zen, Kafkaren obran hain errotuta zeuden zuri-beltzeko irudietatik aldentzeko. Gauza berria eskaintzea zen asmoa. Baina, jakina, hori ere ez zen nahikoa. Garrantzitsua zen literala ez izatea, irakurlearen irudimena ez mugatzea eta interpretazioak egiteko aukera bermatzea. Pragan, etxeetako fatxadetara eta, bereziki, leihoetara begira ibili nintzen. Gregor imajinatzen nuen kristaletatik begira, edo, besterik gabe, horma haien atzean. Zer gertatzen zen etxe haien barruan?

Ideiak argitu gabe bueltatu nintzen Pragatik, eta Samsatarren semea irudikatuko nuen ala ez erabaki gabe. Nire koadernoetako zirriborro gehienetan kanpo utzi nuen, eta Kafkak kontatutako eszenen artean gerta zitekeena aztertu nuen.

Testuak dituen milaka interpretazioetatik, bereziki interesgarria iruditu zitzaidan Valeri Fokin zinema-zuzendari errusiarraren Prevrashchenie (Metamorphosis). Haren ikuspegiaren arabera, Gregor gizakia da, baina intsektua balitz bezala mugitzen da. Interpretazio horretan, familiak onartzen ez duen eta ezkutuan gordetzen duen semea baino ez dela uler genezake. Pareko bati nazka keinuaz begiratzen dion eta haren aurrean atzera egiten duen familia bat imajinatu nuen, eta ideia bikaina iruditu zitzaidan. Kafkaren testuari buruzko ikuspegi pertsonal hura guztiaren osagarria zen. Horrelako zerbaiten bila nenbilen ni. Gainera, umorea eta ironia erabiltzen zituen. Azkenik, eta une horretan marrazten ari nintzenarekin batera, ideia bat bururatu zitzaidan. Sartrek esan ohi zuen «besteak direla infernua». Besteak dira intsektuak, eta Gregor gorrotatzen eta arbuiatzen dutenak. Gregor ez zen agertuko, baina bere presentziak familia osoa «intsektizatuko» zuen (ez dakit zergatik ez ote nion Kafkari hasiera batetik kasu egin). Aitari gutuna izeneko lanean deskribatzen duen izaera beldurgarria eta itogarria ere maileguz hartu nion. Irudi hark egilearen obraren parte handi bat baldintzatu zuen, eta Metamorfosian ere nabari da. Proba asko egin behar izan nituen, irudiei azken ukitua emateko. Adibidez, giro eta testura egokiak lortzeko, egurra erabili nuen, papera beharrean. Edvard Munch eta, bereziki, Francis Bacon margolariak izan ziren nire erreferentziak hasieratik. Oraindik Gregor irudikatuko nuen ala ez erabakitzeko nuenean, margolari irlandarraren irudi bigun eta itxuragabe horien antzera imajinatzen nuen: ohean etzanda, muga eta perspektiba argirik gabeko logela batean. Baconek ingurune errealisten barnean sortzen duen giro ilun eta arraro horretan, pertsona bat haren logelan intsektu bilakatzen irudikatzen nuen, aulkian esekita dagoen eta gehiago jantziko ez duen arropari begira.

Litekeena da informatzeko erabili nituen erreferentzia batzuk Samsaterren etxean antzematea:  Orson Wellesen El Proceso filmeko sabai baxuak; Ingmar Bergmanen Gritos y Susurros filmeko horma gorriak; Quay neben lurreko zikintasuna; Pragako Jostailuen Museoko panpin-etxeak eta Hammershøiren isiltasuna… Eta kortina horiek? Nonbaiten ikusi ditut… Coloradoko mendietako magalen batean hutsik zegoen hotel batean, akaso?

Lehen ere aipatu dut «prozesu» osoan ez nuela ondo lo egin. Koadernoak berrikusten hasita, trabatuta nengoela ohartzen naiz. Errepikatzen diren zirriborro txikiak ikusita, argi daukat. Gogoan dut hainbat egunez eszena bat gogoan erabili izana, eta marrazteko gai ez izatea, zalantzez josita. Azkenean, nire salbazioa amaiera ezagutu gabe lanari ekitea izan zen. Aurrera egitea. Paperezko lauki txikiak itsastea pixkanaka, adreiluak izango balira bezala, subkontzienteak edo senak ideia eta erreferentzia guztiak ordenan jarriko zituen itxaropenez. Espero dut irudiek freskotasuna galdu ez izana, lanean ardura gehiegi hartu izanarengatik. Erronka horixe izan nuen.

Manuel Marsol. 2015eko apirila

Robert Crumb

Robert Crumb (Filadelfia, 1943) komikigile, ilustratzaile eta musikaria 60ko hamarkadako underground komikiaren eta mugimendu kontrakulturalaren sustatzaile nagusietako bat izan zen AEBetan. Oso pertsonaia ospetsuak sortu zituen, hala nola Fritz katua, Mr. Natural, Mr. Snoid eta Lady Plunder.  Azken hori marrazkigileak egin ohi zituen emakumeen erakusgarri da, haren atzealde, hanka eta orkatila mardulekin. Arrakastaren gorenean zegoela, musika-talde ezagunen diskoen azalak diseinatu zituen, eta ‘Crumb’ Terry Zwigoff-en dokumental entzutetsuaren protagonista izan zen. 90eko hamarkadan, ospeaz nazkatuta, Frantziako hegoaldera lekualdatu zen emaztearekin, Aline Kominsky komikigilearekin. Harrezkero, han bizi dira, eta lan bikainak argitaratu dituzte, hala nola Kafkari buruzko biografiarako (David Zane Mairowitz idazlearena) irudiak eta Genesiaren egokitzapena. Espainian, La Cúpula argitaletxeak argitaratu ditu biak. Crumb-en obra Europako eta Ameriketako museorik garrantzitsuenetan erakutsi da. 2013an, laugarren BBK Ja! Saria jaso zuen.

Miquel Barceló

(Mallorca, 1957) Nazioartean ospe gehien duen artistetako bat da. Bereziki ezagunak dira haren obra piktorikoa eta forma eta materialekin esperimentatzeko zaletasuna. Barcelók hainbat tokitan lan egin du, hala nola Bartzelona, Portugal, Palermo, Paris, Geneva, New York, Himalaia eta Mali, eta haren obra mundu osoko arte-zentroetan erakutsi da, Louvre Museoa, Parisko Picasso Museoa eta Sofia Erregina Arte Zentroaren Museo Nazionala barne. Txikitatik irakurzale amorratua izan da. Danteren Jainkotiar komedia, Goetheren Fausto eta Kafkaren Metamorfosia marraztu ditu; Galaxia Gutenberg argitaletxeak plazaratu ditu lan horiek guztiak. Haren ibilbidean zehar, sari ugari jaso ditu; horien artean aipatzekoa da 2003ko Arteetako Asturiasko Printzearen Saria. Gaur egun, Mallorca eta Paris artean bizi da.

Paco Roca

(Valentzia, 1969) Nazioartean aitortutako irudigile eta komikigilea da. Hark sortu zuen El País Semanal igandekariko pertsonaia, eta horren ostean,  Memorias de un dibujante en pijama obra integralaren trilogia. Haren lanean artean, nabarmentzekoak dira Arrugas, El invierno del dibujante, Los surcos del azar, La casa, La encrucijada (Seguridad Social taldeko José Manuel Casañ musikariarekin batera), El tesoro del Cisne Negro (Guillermo Corralek gidoia idatzi zuen eta Alejandro Amenábarrek zinemarako egokitu), Regreso al Edén eta El abismo del olvido (Rodrigo Terrasarekin elkarlanean). Astiberrik plazaratu ditu aipatutako lan guztiak, eta La metamorfosis y otros cuentos de Franz Kafka liburuaren irudiak egin zituen argitaletxe horrentzat ere. Haren komikiek sari ugari jaso dituzte; besteak beste: 2008ko Komikiaren Sari Nazionala, 2011ko gidoi egokitu onenaren Goya Saria Arrugas lanarentzat, Japoniako Excellence Award, 2019ko Inkpot Award San Diegoko Comic-Con ekitaldian eta atzerriko lan onenaren Eisner 2020 saria. Erakusketa askotan parte hartu du, eta atzerabegirakoak ere egin ditu, 2014ko Ja! Jaialdiko Paco Roca Dibujante Ambulante, kasu.

Ana Juan

(Valentzia, 1961) Nazioartean ezagunenetakoa den ilustratzaile espainiarretako bat da. Arte Ederrak ikasi ondoren, Madrilera joan zen bizitzera. Madriz eta La Luna de Madrid aldizkarietan hasi zuen lan-ibilbidea. El País eta El Mundo egunkarietan kolaboratu du, eta enkarguak jaso ditu mundu osoan: liburu-azalak, kartelak, publizitate-kanpainak eta mota guztietako argitalpenak. Haren sormen-lanen artean, The New Yorker aldizkarirako egindako lana azpimarratu behar da, argitalpen horren hogeita bost azal diseinatu baititu. Idazlea ere bada. Snowhite, Comenoches eta Circus haurrentzako liburuak idatzi ditu, eta helduentzako liburu ilustratuak plazaratu; Nórdica Editorial argitaletxean argitaratuak dira horietako batzuk. 2010ean, Ilustrazioaren Sari Nazionala jaso zuen. Erakusketa askotan parte hartu du, Espainian, Mexikon eta munduko hainbat hiritan (New York eta Tokio, adibidez). Gaur egun, Madrilen bizi da, eta han jarraitzen du irudiztatzen, marrazten eta irudien bitartez istorioak kontatzen.

https://anajuan.net/

Fernando Vicente

Fernando Vicentek (Madril, 1963) bere kabuz ikasi zuen ilustratzailea da. 80ko hamarkadaren hasieran hasi zen irudigintzan Madriz eta La luna de Madriz aldizkarietan. Hamar urtez publizitate-agentzietan arte-zuzendari izan ondoren, irudigintzara bueltatu zen 1999an. Orduz geroztik, El País egunkarian eta horren eranskinetan kolaboratzen du. Aipagarriak dira, halaber, Babelia astekariarentzat egindako lanak. Vogue, Letras Libres, Rock de Lux eta Playboy aldizkarientzat lan egin du, besteak beste, eta erretratuak, kartelak eta disko- eta liburu-azalak sortu. Horrez gain, haur, gazte eta helduentzako hogei liburu baino gehiago irudiztatu ditu. Haren obra hainbat argitalpenetan jasota dago; horien artean, nabarmentzekoa da El arte de Fernando Vicente (Norma Editorial), literaturarekin lotuta dagoelako. Taldeko eta banakako erakusketa anitzetan agertu da; horien artean, bereziki nabarmentzekoa dugu Universos (2011) atzerabegirakoa.

https://www.fernandovicente.es/

Renáta Fučíková

 (Praga, 1964) Arte aplikatuetan graduatu zen bere jaiolekuan. Artista oparoa da, eta gazte eta helduentzako makina bat liburu idatzi eta irudiztatu ditu. Artean aritzeaz gain, haurrentzako programak sortzen ditu Pragako Antzoki Nazionalerako. Hainbat sari jaso ditu: White Raven Saria (hiru aldiz), Haur Literaturarako Irudi Onenen Gold Ribbon Sari Txekiarra (bost aldiz), Teherango Ilustrazioen Bienaleko Lehen Saria (1999) eta Ohorezko IBBY Zerrenda (1998). Bestalde, Franz Kafka. El hombre que trascendió su tiempo (Libros del Zorro Rojo) liburuaren irudiak egin zituen. Lana Kafkaren biografia bat da, Radek Malý poetak idatzitakoa.

http://www.renatafucikova.cz/

Max

Francesc Capdevila, ‘Max’ (Bartzelona, 1956) komikigile espainiar garrantzitsuenetako bat da. Komikigilea eta irudigilea da, eta Víbora aldizkarian hasi zenetik, hogeita hamar komiki inguru argitaratu ditu. Pertsonaia zoroak, surrealistak eta gogoangarriak sortu ditu; besteak beste, Bardín, Peter Pank eta deabru ipuin-kontalaria. Argitaratutako obren artean, Vapor eta ¡Oh diabólica ficción! azpimarratu behar dira. Ediciones La Cúpula argitaletxeak plazaratu ditu biak. El tríptico de los encantados (una pantomima bosquiana) dugu haren azken lanetako bat. El Boscoren obrari buruzko komikia, eta Pradoko Museoaren enkarguz sortu zuen. Aspalditik,  Trampantojos atalaz arduratzen da Babelia astekarian, El País egunkariaren kultura-eranskinean, alegia. Halaber, kartelak, diskoetako azalak, animazioak eta prentsarako eta liburuetarako irudiak egin ditu. Azken horien artean, Nórdica Libros argitaletxeak plazaratutako Franz Kafkaren El fogonero lana azpimarra daiteke.  Komikiaren Sari Nazionala (2007), Bartzelonako Komiki Aretoaren Sari Nagusia (2000) eta Ignatz Saria (EEUU, 1999) jaso ditu, besteak beste.

https://max-elblog.blogspot.com/

Nicolas Mahler

Nicolas Mahler 1969an jaio zen Vienan, eta han bizitzen jarraitzen du. Marrazkilaria eta ilustratzailea da. Komikiak eta binetak argitaratzen ditu egunkari eta aldizkari aleman garrantzitsuetan, hala nola Die Zeit, Frankfurter Allgemeine Zeitung eta Titanic. Literatura komiki bihurtzeagatik da ezaguna. Egokitutako lanen artean, nabarmentzekoak dira Thomas Bernhard-en Maestros Antiguos  interpretatzen duen eleberri grafikoa, eta Alicia en Sussex Lewis Carroll-en Alizia lurralde miresgarrian abentura-liburuan oinarritutakoa eta Salamandra Graphics argitaletxeak kaleratutakoa. Argitaletxe horrek berak Kafka al completo plazaratu zuen 2024an, Nicolas Mahlerrek idatzitako Kafkaren biografia berezia. Mahlerren komiki batzuk zinemarako eta antzerkirako egokitu dira. Sari ugari jaso ditu, hala nola Max & Moritz 2010ean eta  Preis der Literaturhäuse 2015ean.

Tom Gauld

Tom Gauld (Aberdeenshire, Eskozia, 1976) ilustratzaile eta karikaturagileak hainbat egunkaritan kolaboratzen du, hala nola The New Yorker, The New York Times, The Scientist eta The Guardian, zeinean hainbat urte daramatzan asteroko binetak egiten. Salamandra Graphic argitaletxeak plazaratu ditu haren komiki-zerrendak Espainian, hainbat liburutan:  ‘Todo el mundo tiene envidia de mi mochila voladora, En la cocina con Kafka, El departamento de teorías alucinantes eta La venganza de los bibliotecarios. Horrez gain, literatura-lanetarako egindako ilustrazioak ere azpimarratzekoak dira. Tom Gauld Londresen bizi da familiarekin, azalak eta bestelako argitalpenak irudikatzen ditu, baita asteroko istorioak The Guardian egunkarian ere.

https://www.tomgauld.com/

Peter Kuper

Peter Kuper (New Jersey, 1958) artista grafiko estatubatuarrak The New Yorker, The Nation eta Mad egunkarietan kolaboratzen du. Azken horretan, hogeitasei urtez baino gehiago dramatza komiki-zerrenda bat sortzen: Spy vs. Spy.  World War 3 Illustrated politikari buruzko komiki-aldizkariaren sortzaileetako bat da. Bi dozena liburu baino gehiago ekoiztu ditu, eta Franz Kafkaren obra asko komiki bilakatu; besteak beste: La metamorfosis (Espainian Astiberrik plazaratutakoa) eta Kafkiana (Sexto Piso argitaletxeak plazaratutakoa). Azken horrek Kafkaren hamalau kontakizun ezagun biltzen ditu, hala nola Espetxe-kolonia eta Gosearen artista. Peter Super irakasle izan zen New Yorkeko The School of Visual Arts eskolan, eta nobela grafikoko eskolak ematen ditu Harvard Unibertsitatean. 2022an, INterSECTS: Where Arthropods and Homo sapiens Meet erakusketa egin zuen New Yorkeko Liburutegi Publikoan.  

https://peterkuper.squarespace.com/

Fernando Falcone

Fernando Falcone (Buenos Aires,1977) irudigileak Prilidiano Pueyrredón Arte Ederren Eskola Nazionalean ikasi zuen, bere jaioterrian. Hainbat argitaletxerentzat lan egiten du, Argentinan, Espainian zein Frantzian. Lanetan, marrazketa-teknika desberdinez baliatzen da: arkatzak, pastelak eta akuarelak eta baita tresna digitalak ere. Adin guztientzako irudiak marrazten ditu, eta fantasia, beldurrezko istorioak, mitologia eta gai gotikoak landu. Haren istorioetan, elementu surrealistak, izaki bitxiak eta giro onirikoak nagusitzen dira. Beteak beste, Robert Stevensonen Jekyll doktorearen eta Hyde jaunaren kasu bitxia eta Oscar Wilderen Canterburyko mamua liburu klasikoak irudiz hornitu ditu, biak Alma argitaletxeak plazaratutakoak, eta baita Akal argitaletxeak kaleratutako Kafkaren Prozesua ere.

Tavo Montañez

Gustavo Díaz Montañez (Aguascalientes, Mexiko, 1984) Tavo Montañez ezizenez ezaguna da, eta Diseinu Grafikoa ikasi zuen, Aguascalienteseko Unibertsitate Autonomoan. Freelance irudigilea da, eta hainbat argitalpen eta proiektutan kolaboratzen du Mexikon, Estatu Batuetan, Uruguain, Espainian, Israelen, Erresuma Batuan, Herbehereetan eta Norvegian. Sormen-agentzia, liburu, aldizkari, kartel, publizitate eta telebistarako irudiak egin ditu, eta museo eta unibertsitateetarako diseinuak ere bai. Teknika analogikoak erabili ohi ditu, arkatza eta tinta bereziki. Marrazketa tradizionala eta ordenagailu bidezko prozesaketa konbinatzen ditu, eta irudi digitalak ere egiten ditu. Akal argitaletxeak plazaratutako Kafkaren Metamorfosia obra irudiz hornitu zuen.

Federico Delicado

 (Badajoz, 1956) Txikitatik gustatzen zaio marraztea, eta Arte Ederretan lizentziatu zen Madrilgo Unibertsitate Complutensean. 60ko hamarkadan hasi zen irudigintzan, ikus-entzunezko materialean espezializatutako argitaletxe batean. Haren irudien balio artistikoa eta iradokitzeko ahalmena nabarmentzekoak dira. Anaya eta SM argitaletxeentzat haur, gazte eta helduentzako liburuak irudiztatzen ditu. Horren adibide dira Kafkaren Un artista del hambre , Roald Dahlen El librero eta La cata eta CP Cavafisen Itaca, guztiak Nórdica Editorial argitaletxeak plazaratutakoak. El País eta El Correo de Andalucía egunkarietan kolaboratzen du. Espainian zein atzerrian egin diren hainbat erakusketetan parte hartu du.

Jaromír 99

Jaromír Švejdík (Jeseník, Txekiar Errepublika, 1963) Jaromír 99 ezizen artistikoaz ezaguna da, eta abeslaria, kantagilea eta artista da. Jaroslav Rudiš-ekin elkarlanean aritu zen Alois Nebel komiki-trilogian, Espainian Gallo Nero argitaletxeak kaleratu zuena. Trilogia animazio-zinemarako egokitu zenean, gidoia idazten lagundu, eta irudietan parte hartu zuen. Europar Zinema Akademiak Animazio Film luze Onenaren saria eman zion lanari. 2013an, Kafkaren Gaztelua eleberri grafiko bihurtu zuen, SelfMadeHero argitaletxearentzat, eta lana Eisner sari entzutetsurako hautatua izan zen. David Zane Mairowitzek idatzi zuen, eta Espainian, Nórdica Editorial argitaletxeak eman zuen argitara. Argitaletxe horrek berak Jan Novákek idatzi eta Jaromír 99k irudiz hornitutako De momento bien eleberri grafikoa plazaratu zuen. Gaur egun, Jaromír 99 Pragan bizi da.

Antonio Santos

 (Huesca, 1955). Arte Ederrak ikasi zituen Bartzelonako Unibertsitatean. Ilustratzailea, idazlea, eskultorea eta margolaria da. Haren obren artean, nabarmentzekoak dira Nórdica Editorial argitaletxearen liburuetarako egindako lanak, eta horietatik, bereziki azpimarratzekoak Kafkaren Metamorfosia liburuaren irudiak eta Jesus Marchamaloren liburuenak: Kafka con sombrero, Hierro fumando, El rinoceronte del rey, Delibes en bicicleta eta El bolso de Blixen. 2003an, Haurrentzako Liburu Onenaren Daniel Gil Saria irabazi zuen. Banakako hirurogei erakusketa baino gehiago egin ditu, eta ilustrazioan gauzatutako lanen atzerabegirakoa ere bai: El oficio de ilustrar, Zaragozako Unibertsitatearen Paraninfoan ikusgai egon zena.

Tomás Hijo

Salamancan 1974an jaiotako ilustratzailea da, eta nazioan zein nazioartean egindako grabatuengatik da ezaguna. Hirurogei liburu baino gehiago irudiz hornitu ditu, eta hamar idatzi. Haren lanak Espainian, Erresuma Batuan, Estatu Batuetan, Iranen eta Txinan kaleratu dira. Gehienak kondairekin, magiarekin eta folklorearekin lotuta daude. Tarot del Toro karta-sorta sortu zuen Guillermo del Tororekin, eta baita Labyrinth Tarot karta-sorta ere, The Jim Henson Company konpainiak baimenduta eta gainbegiratuta. Guillermo del Torok zuzendutako Nightmare Alley filmean diseinatzailea izan zen, eta Rodrigo Cortés zuzendutako Concursante filmaren storyboard-a marraztu zuen. Iker Jiménezek zuzendutako Cuarto Milenio saioan ilustratzaile da, eta Les portes du temps proiektuan parte hartu du, John Howek artistikoki zuzendutakoa. Horrez gain, Netflix-en Stranger Things telesailaren merchandising-a sortu du. Hamabi urtez diseinua eta ilustrazioa irakatsi zituen Salamancako Unibertsitatean. 2015ean Tolkien Society Best Artwork Award irabazi zuen, eta haren lanak Europako eta Estatu Batuetako galeria askotan izan dira ikusgai.

https://tomashijoart.bigcartel.com/

Sara Morante

(Torrelavega, 1976) Egile ugariren eleberriak, ipuinak, poema-bildumak eta entseguak irudiztatu ditu: Virginia Woolf, Sylvia Plath, Lewis Carroll, Katherine Mansfield, Edgar Allan Poe, César Vallejo, Alaine Agirre, Emily Brontë, Miguel Hernández, Mark Twain, Jane Austen, Edith Wharton, Benito Pérez Galdós, Patricia Esteban Erlés, V. Garshín, Hans Christian Andersen, Fabrice Gaignault eta Raúl Vacas. Berrogeita hamar liburu baino gehiagoren azala sortu du, hala nola Carson McCullersen lanen gaztelaniazko itzulpen guztiak. 2012an, Ilustrazioaren Euskadi Saria jaso zuen, La flor roja izeneko lanarengatik. La vida de las paredes (Lumen, 2015) eta Flor fané (Astiberri, 2021) idatzi eta irudiz hornitu ditu. Bakarkako zein taldekako erakusketa asko egin ditu. Prentsan eta publizitatean kolaboratzen du, eta ilustrazioari buruzko ikastaroak eta mintegiak eman.

http://saramorante.com

David de las Heras

 (Bilbo, 1984) Artista plastikoa eta ilustratzailea. Euskal Herriko Unibertsitatean Arte Ederretan lizentziatu zen, eta Escola Massana hezkuntza-zentroko Ilustrazio Zikloan graduatu. Margo-erakusketak egin ditu Alemanian, Portugalen eta Espainiako hiri askotan.  Hainbat liburu irudiztatu ditu, hala nola Martín de grumete a capitán eta Julio LLamazares idazleak idatzi eta Nórdica Libros argitaletxeak editatutako Atlas de la España imaginaria. Horrez gain, liburuetako azalak ere sortu ditu. Nabarmentzekoak dira James Rhodes piano-joleari buruzko Instrumental liburuarena, Blackie Books argitaletxeak plazaratutakoa, eta Bambú argitaletxearen Kalimán en Jericó, 2015eko Junceda sarietan azal onenaren saria irabazi zuena. Halaber, El País egunkarian, ABC egunkariaren kultura-eranskinean eta El País Semanal astekarian kolaboratu du.

https://www.daviddelasheras.net

Manuel Marsol

 (Madril, 1984) Ilustratzailea eta idazlea da, eta irudidun albumak sortzean espezializatuta dago. Publizitatean eta Ikus-entzunezko Komunikazioan lizentziatu zen, eta Haur Ilustrazioa Graduondokoa egin zuen, Bartzelonako EINA Eskolan. Haren lanak Frantzian, Portugalen, Italian, Txinan eta Hego Korean argitaratu dira, besteak beste. 2017an Boloniako Haur Liburuen Azokaren Nazioarteko Ilustrazio Saria jaso zuen, Yōkai lanarengatik (Fulgencio Pimentel, 2017), Carmen Chicekin batera idatzitakoa. Horrez gain, haren lehen liburu ilustratuak, Ahab y la ballena blanca (Edelvives, 2014), Album Ilustratu onenaren Nazioarteko Edelvives Saria jaso zuen, eta Carmen Chicekin idatzitako O tempo do Gigante (Orfeu Negro, 2015) lanak V. Katalogo Iberoamerikarraren Saria irabazi zuen. Liburu ugari irudiztatu ditu; besteak beste: Kafkaren La metamorfosis (Astro Rey, 2015), Sacher-Masochen Venus en pieles (Sexto Piso, 2016) eta Conraden Los duelistas (Factoría de elefantes, 2018). Horrez gain, Anagrama eta Libros del K.O argitaletxeentzat eta El País egunkariaren Babelia kultura-eranskinerako azalak sortu ditu.

https://manuelmarsol.com/

Manu Quintero

(Granada, 1990). Hasierako ikasketek neuropatia-laborategi batera eraman zuten; baina, hausnartu ondoren, benetan oparoa den beste lanbide batekin ordeztu zuen zientzia: ilustrazioa, alegia. Hartara, Granadako Arte Eskolan prestakuntza jaso zuen. Urte ugari daramatza ilustratzaile gisa lanean, eta hainbat proiektutan parte hartu du; esaterako: Granadako Francisco Ayala Fundazioaren Retratos de la vida de Ayala eta Kafkaren testuan oinarritutako Informe para una academia liburu ilustratua. Proiektu musikalak irudiz hornitu ditu (adibidez, Elsa Bhör eta Raúl Bernalen Fig.1), Remanece podcast-erako margotu eta diseinatu du, Granadako Arte Eskolaren Diseinuaren astean hitzaldiak eman ditu, eta haurtxoentzako rock-kontzertu irudidunak antolatzen dituen Babies don’t Cry proiektuaren kide da.

Miguel Almagro

Ceutan jaio zen, 1967an, eta zortzi urterekin, familiarekin Bartzelonara bizitzera joan zen. Miguel Almagro istoriogilea —«miguel almagro (Letra xehez, mesedez. Ez dut inor gogaitu nahi)»— fanzinetan hasi zen lanean (Pan y Pan, besteak beste) eta Cimoc aldizkarian kolaboratu zuen. Lan horiei esker, Toutainen aldizkarietan kolaboratzaile bilakatu zen, eta Totem el Comix eta Zona 84 aldizkarietan zortzi istorio labur argitaratu zituen. Orduz geroztik, komikigintzan aritzeaz gain, hainbat argitalpenetan parte hartu du, hala nola Bocetos, Lardín eta Ojos de gacela eta hainbat komiki kolektibo (Paz / МИР, kasu). 2022an, Krakj! plazaratu zuen Isla de Nabumbu argitaletxean, eta gaur egun, La soledad de las cigüeñas prestatzen ari da, Cósmica argitaletxeak argitara emango duena.

Alex Orbe

(Barakaldo, 1973) Freelance ilustratzailea da, eta haur eta gazteentzako literatura, testuliburuak, publizitatea, animazioa eta komikiak jorratzen ditu. Hogeita hamar liburu ilustratu inguru argitaratu ditu. Horien artean nabarmentzekoak dira Los enciclopedistas (Astiberri, 2018) eta El invasor (Astiberri, 2024), biak José Pérez Ledok idatzitako gidoiarekin, eta Sigue a la hormiga (Harriet, 2021), Unai Elorriagak idatzitako gidoiarekin. Hainbat komikitan kolaboratu du, eta baita album kolektiboetan ere, hala nola Historias del Olvido (Dolmen), Yes, We camp (Dibbuks), Puro Perú (Cesal) eta Fito. Y por supuesto la luna (BAO).

https://dibus6.wixsite.com/alexorbe

Asier Sanz

(Bilbo, 1969) Ilustratzailea, umorista grafikoa eta collage-artista. Bilbao egunkarian egin zituen aurreneko argitalpenak, 1987an, eta, gerora, Deia egunkarian, ETB eta TVE kateetan eta Mundo Deportivo aldizkarian ere aritu da. 1999an, Asier eta Javier umorista grafikoen bikotea osatu zuen. Bikoteak zerrendak argitaratzen ditu egunero Diario 16 eta Diario Metro egunkarietan, eta beste hainbat hedabidetan ere kolaboratzen du: El Jueves, Deia, Onda Vasca, Orgullo y Satisfacción, Bilbao egunkaria eta 20minutos. Publizitate-kanpainak sortu eta garatu ditu, eta liburu ugari irudiz hornitu. Nazioarteko hainbat sari jaso ditu. Donald Trumpen karikatura egin zuen, banana, txorizoa eta mortadela baliatuz eta collage-teknika erabiliz. Lana 2018an Design Museum of London museoan egon zen ikusgai, eta, harrezkero, irudia mundu osoan zabaldu da.

https://asiersanz.com/

Rodrigo Cortés

(Pazos Hermos, Ourense, 1973) Margolari, idazle eta musikari izan nahi zuen: gaur egun, guztia batera egiten du, zineman diharduenean. Robert de Niroren eta Sigourney Weaver-en zuzendari-lanak bete ditu ‘Luces rojas’ filmean; Ryan Reynolds-enak, ‘Buried’ filmean, eta Uma Thurman-enak, ‘Blackwood’ filmean. Delirio argitaletxean, «aforismoen kontrako, kontakizun laburren  eta eskuzko puzgailuen» bi bilduma, ‘A las 3 son las 2’ eta ‘Dormir es de patos’, eta ‘Sí importa el modo en que un hombre se hunde’ eleberria argitaratu ditu. ‘Cuentos telúricos’ (2024) da haren azken liburua, Random House argitaletxeak plazaratutakoa. Argitaletxe berarekin argitaratu ditu ‘Los años extraordinarios’ eleberria eta ‘Verbolario’ hiztegi satirikoa ere, kolaboratzaile den ABC egunkarian 2015az geroztik idazten duen izen bereko atalean sortutakoa. Egunkari horretako orrialdeetan ere idatzi ohi du. 2024an, Mariano de Cavia kazetaritza saria jaso zuen. Zinemaz, literaturaz eta musikaz hitz egiten du gaur egun gehien entzuten diren podcastetako bitan: ‘Todopoderosos’ eta ‘Aquí hay dragones’, Arturo González-Camposekin, Javier Cansadorekin eta Juan Gómez-Juradorekin batera.

Caroline Leaf

(Seattle, Washington 1946) Zinemagilea, artista esperimentala eta irakaslea da. Animazio-film labur asko ekoiztu ditu, eta haren lana mundu osoan aitortua da. National Film Board of Canada (NFB) erakundean aritu zen lehen emakumeetako bat izan zen, eta 1972tik 1991ra lan egin zuen bertan. Epealdi hartan, hainbat animazio-teknika sortu zituen. Asmatutako tekniken artean, nabarmentzekoak da hatzekin beira gainean akuarela eta gouachea aplikatzea eta beira gainean hareaz eta margoaz osatutako nahasketa erabiltzea. Teknika horietako lehena Oscar sarietarako proposatuta egon zen The Street izeneko lanean erabili zuen, eta bestea, Franz Kafkaren Metamorfosia lanean oinarritutako The Metamorphosis of Mr. Samsa  filmean, besteak beste. Gaur egun, Londresen bizi da. Bertan du estudioa, eta oihal gaineko olio-pinturak, paper gaineko marrazkiak eta iPad bidez sortutako paisaiak egiten ditu. Horrez gain, National Film and Television School eskolan tutore da. Haren lana erakusketa ugaritan egon da ikusgai.

http://www.carolineleaf.com/index.php

Javier Jaén

(Barcelona, 1983) Joan Miró hil zen urte berean, TIME aldizkariak ordenagailua urteko makina gisa hautatu zuen berean eta The A-Team lehen aldiz eman zen berean jaio zen Javier Jaén. Bruce Springsteen, Ray Charles, Julio Iglesias eta César Augusto enperadore erromatarra jaio ziren egun berean jaio zen. Diseinu Grafikoa eta Arte Ederrak ikasi zituen Bartzelonan, New Yorken eta Budapesten. Prentsako eta argitaletxeetako ilustrazioa, kultura-komunikazioa, publizitatea eta ikus-entzunezko proiektuak izan dira bere lanbide-jardueraren ardatz, bere obraz gainera. Honako hauentzat ere lan egin du: The New York Times, The New Yorker, The Washington Post, La Vanguardia, El País, Random House Mondadori, Planeta, Vueling Airlines, Unesco eta Greenpeace. Bere lanak sari ugari jaso ditu: American Society of Illustrators, American Illustration, Print Magazine-New Visual Artists (2013), Premio Gràffica (2010), The Society of Publication Designers (Oro 2018), Premios Feroz (2022) eta Society for News Design (2022). Zenbait erakusketatan parte hartu du: New York, Londres, Mexiko, El Salvador, Tallin, Seúl, Rotterdam, Paris eta Erroma. 2022an, bere lehandabiziko atzera begirako erakusketa aurkeztu zuen, Ja! jaialdiaren esparruan.

https://javierjaen.com/

Javier Olivares

(Madril, 1964). Ilustratzailea eta komikigilea; 80ko hamarkadan hasi zen Madriz aldizkarian, eta harrezkeroztik, El País Semanal aldizkarian eta El Mundo eta The Boston Globe egunkarietan idatzi eta haur eta helduentzako ilustrazioak egin ditu. Haren komiki ezagunenak dira Cuentos de la estrella legumbre, La caja negra eta Las crónicas de Ono eta Hop. Eta Santiago García gidoilariarekin argitaratu ditu El extraño caso del Doctor Jekyll y Míster Hyde, Las meninas eta La cólera. Hain zuzen, azken horrekin jaso zituen 2020ko komikian espezializatutako CEGAL liburutegi-sarearen obra nazional onenari saria, Lorna Saria eta Aragoiko komikiaren eta Dolmen aldizkariaren kritikaren sariak. Fernando Marías idazlearekin kolaboratu du El silencio se mueve eta Prisioneros de Zenda liburuetan. Arthur Conan Doyleren El perro de los Baskerville, Charles Dickensen Cuentos de Navidad obraren edizio berria, Valle-Inclánen Luces de bohemia, H. P. Lovecraft-en El extraño caso de Charles Dexter Ward eta Bram Stoker-en Drácula ilustratu ditu, eta Efectos secundarios komiki kolektiboan idatzi du. 2023an, Astiberri argitaletxeak El enigma Pertierra argitaratu zuen. Fernando Maríasekin batera abiarazitako epe luzerako egitasmoa da. Olivares/ Pertierra lotura lantzen du, eta Ja! Jaialdiak horri buruzko erakusketa egin zuen 2023an.

Joaquín Pertierra

Joaquín Pertierra (Bilbo 1919-Madril 2002) ilustratzaile eta marrazkilari iheskorrak atzerrian garatu zuen haren lan-ibilbidearen zati handiena, 40ko hamarkadan hasi eta 80ko hamarkadan bukatu zena. Oso grafismo berezia zuen, eta haren marrazkiak garairako aurrerakoiak zirenez, atzerriko argitaletxeetan harrera hobea izan zuten, ausartagoak eta modernoagoak zirelako eta arriskuak hartzeko prestasun handiagoa zutelako. Hainbat argitaletxerentzako azalak diseinatu zituen (Dolphin, Sandclock eta Bell, besteak beste), eta baita jazz eta musika klasikoko diskoen azalak ere, nazioarteko diskoetxeentzat (Stereo Dynamic eta High Fidelity, kasu). Komikigintzan, bi lan baino ezin izan zituen argitaratu, biak autobiografikoak. Haren proiektu pertsonalenetako batek Gerra Zibilari buruzko marrazkiak eta pinturak jasotzen ditu, eta ezin izan zen argitara eman inoiz. 2023an, Ja! jaialdiak Pertierra enigma antolatu zuen, itzal handiko egilearen lehen atzerabegirakoa.

Kōji Yamamura

(Nagoya, Japón, 1964) es animador y cineasta. Durante la década de 1990, realizó películas para niños como ‘Pacusi’ o ‘Bavel’s Book’. Director, guionista, montador, creador y productor de sus propios cortometrajes, dos de sus películas más reconocidas son ‘Mt. Head,’ nominada al Oscar al mejor cortometraje de animación en 2002 y ‘Franz Kafka’s A Country Doctor’, ganadora del Gran Premio de Ottawa en 2007. Su primer largometraje Dozens of Norths (2021) ganó el Gran Premio de Largometraje de Animación en el 46h Ottawa International Animation Festival. También es ilustrador habitual de literatura infantil y libros de texto. Miembro de la Academia de las Artes y las Ciencias Cinematográficas, vicepresidente de la Asociación Japonesa de Animación y miembro de ASIFA Japón, es profesor visitante de la Universidad Zokei de Tokio, la Academia de Arte de China, la Universidad de las Artes de Aichi y profesor de la Universidad de las Artes de Tokio desde 2008.

http://www.yamamura-animation.jp/En_top.html